Nhân dịp kỷ niệm 50 năm thành lập Phòng thí nghiệm liên hợp giữa Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) và Tổ chức Nông nghiệp và Lương thực quốc tế (FAO) về ứng dụng kỹ thuật hạt nhân trong lĩnh vực nông  nghiệp và lương thực (Phòng thí nghiệm liên hợp FAO/IAEA) và nhân dịp Đại hội đồng IAEA lần thứ 58 diễn ra từ ngày 22 đến 26/9/2014, IAEA và FAO thông qua Phòng thí nghiệm liên hợp FAO/IAEA đã tổ chức trao giải thưởng cho các cá nhân và tổ chức của các nước thanh viên đã có thành tựu trong lĩnh vực đột biến tạo giống phục vụ cho việc bảo đảm an ninh lương thực.

 

Các giải thưởng được trao lần này đã phải trải qua một quá trình xét duyệt rất chặt chẽ với các tiêu chí định lượng cụ thể về các kết quả đã đạt được trong lĩnh vực đột biến tạo giống bằng bức xạ. Thông qua Bộ KH&CN, Việt Nam đã gửi 3 hồ sơ đăng ký xét tặng giải thưởng và cả 3 hồ sơ đều được IAEA chấp nhận trao giải thưởng trong đó có một giải thưởng thành tựu xuất sắc.

Việt Nam là một quốc gia nông nghiệp với trên 70% dân số làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp. Vì vậy, bảo đảm an ninh lương thực là quan tâm hàng đầu của Chính phủ Việt Nam. Cùng với việc áp dụng chính sách đối mới, Chính phủ Việt Nam đã chủ trương đẩy mạnh ứng dụng khoa học và công nghệ, trong đó có khoa học và công nghệ hạt nhân trong lĩnh vực lương thực và nông nghiệp để bảo đảm an ninh lương thực và đã đưa Việt Nam từ một nước phải nhập khẩu lương thực trở thành một nước đứng thứ 2 trên thế giới về xuất khẩu lúa, gạo.

 

Đột biến tạo giống bằng bức xạ là kỹ thuật được nghiên cứu ứng dụng ở Việt Nam từ những năm 1970. Với sự giúp đỡ của IAEA, từ những năm 1980, thông qua các dự án hợp tác kỹ thuật, các cơ sở nghiên cứu nông nghiệp của Việt Nam (Viện Di truyền Nông nghiệp, Viện Khoa học nông nghiệp Miền Nam, Viện Lúa đồng bằng sông Cửu Long, Trung tâm Hạt nhân thành phố Hồ Chí Minh, Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt và một số sở KH&CN) đã đẩy mạnh hướng nghiên cứu ứng dụng này. Nhiều giống đột biến phóng xạ đã được tạo ra với năng suất cao, chất lượng tốt và chống chịu được với các điều kiện môi trường khắc nghiệt như nhiễm mặn, chống chịu sâu bệnh. Một trong 5 giống lúa phục vụ xuất khẩu chủ lực hiện nay của Việt Nam là được tạo ra từ đột biến phóng xạ. Trên 50% diện tích đất canh tác đậu nành hiện nay là sử dụng giống đột biến phóng xạ.

 

Việt Nam được IAEA đánh giá là nước đứng hàng thứ 8 trên thế giới trong lĩnh vực nghiên cứu về đột biến tạo giống. Hiện nay hàng năm Việt Nam sản xuất 43 triệu tấn lúa, xuất khẩu 6 triệu tấn mang về trên 3 tỷ USD. Sản xuất lúa không chỉ đem lại an ninh lương thực cho Việt Nam mà còn giúp cho người nông dân tăng thu nhập, giảm đói nghèo trong thời gian qua. Các giống lúa đột biến hiện được gieo trồng trên 3,5 triệu ha và đã làm tăng thu nhập cho người nông dân trên hàng trăm triệu USD mỗi năm.

Giống lúa đột biến VND-95-20 với chất lượng cao và khả năng chống chịu ngập mặn là giống chủ lực để xuất khẩu đã chiếm 30% trên tổng số 1 triệu ha đất canh tác tại Đồng bằng Sông Cửu Long. Giống lúa đột biến VND-99-3 với chất lượng cao thích hợp cho xuất khẩu có thời gian sinh trưởng chỉ 100 ngày và có thể gieo trồng 3 vụ một năm. Giống lúa đột biến DT10 được tạo ra trong những năm 1990 và từ đó đến nay đã tạo ra tổng giá trị thu nhập lên đến 3 tỷ USD, tăng thêm 537,6 triệu USD so với việc sử dụng các giống cũ. Trên 3 triệu nông dân đã được hưởng lợi từ việc sử dụng giống lúa này. Năm 2007, giống Kháng Dân đột biến đã được tạo ra và nhanh chóng trở thành một giống quan trong trong sản xuất lúa gạo của Việt Nam. Dự kiến sẽ có 1,2 triệu ha đất được sử dụng để trồng loại lúa này tạo ra khoảng 268,8 triệu USD thu nhập tăng thêm cho khoảng 1,5 triệu nông dân.

Viện Di truyền nông nghiệp là một trong các đơn vị đi đầu trong lĩnh vực tạo giống bằng đột biến phóng xạ. Viện đã tạo ra được nhiều giống cây trồng như lúa, ngô, đậu tương, hoa,…được công nhận là giống quốc gia và được gieo trồng trên hàng trăm nghìn ha.

 

Vì vậy, Giải thưởng thành tựu xuất sắc về đột biến tạo giống mà IAEA trao cho Viện Di truyền nông nghiệp là hoàn toàn xứng đáng. Hiện nay, Chương trình Khoa học công nghệ trọng điểm cấp nhà nước KC05/11-15 'Nghiên cứu ứng dụng và phát triển công nghệ năng lượng' đang đầu tư cho 2 đề tài nghiên cứu cho Viện Di truyền nông nghiệp về đột biến tạo giống để tiếp tục phát triển các dòng lúa và hoa đột biến mới. Ngoài ra, Việt Nam còn nhận được 2 giải thưởng về thành tựu trong lĩnh vực đột biến tạo giống cho tập thể Viện Khoa học nông nghiệp Miền Nam và Trung tâm hạt nhân thành phố Hồ Chí Minh, và cho 2 cá nhân của Sở KH&CN Long An (Hồ Công Cua và Trần Tấn Phương) đã đạt được các thành tích trong lĩnh vực đột biến tạo giống. Các Giải thưởng mà Việt Nam nhận được hôm nay cũng là sự ghi nhận các đóng góp của IAEA cho hoạt động tạo giống bằng đột biến phóng xạ của Việt Nam trong những năm vừa qua.

 

 

Tham dự lễ trao giải thưởng của IAEA ngày 24/9/2014, có Ngài TGĐ IAEA Yukiya Amano và các quan chức của IAEA, đại diện của các nước tham dự khóa họp Đại hội đồng IAEA lần thứ 58. Đoàn Việt Nam tham dự khóa họp Đại hội đồng IAEA lần thứ 58 đã tham dự buổi lễ do Đại sứ Nguyễn Thiệp dẫn đầu. Trong phát biểu của mình Ngài TGĐ đã đánh giá cao đóng góp của kỹ thuật hạt nhân trong việc bảo đảm mục tiêu phát triển bền vững của các quốc gia. Việt Nam đã được Ngài TGĐ nhắc đến trong phát biểu của mình như một ví dụ điển hình trong việc ứng dụng kỹ thuật hạt nhân phục vụ phát triển nông nghiệp bền vững và bảo đảm an ninh lương thực. Đại sứ Nguyễn Thiệp đã thay mặt phía Việt Nam nhận các giải thưởng của IAEA.

 

Trước đó, Phòng thí nghiệm liên hợp FAO/IAEA đã tổ chức họp báo về các thành tựu của việc ứng dụng kỹ thuật hạt nhân trong lĩnh vực đột biến tạo giống. Đại sứ Nguyễn Thiệp là đại biểu duy nhất của các nước thành viên IAEA được mời tham gia họp báo và phát biểu với báo giới. Đại sứ đã nhấn mạnh về chính sách của Việt Nam trong việc thúc đẩy ứng dụng KH&CN phục vụ phát triển kinh tế xã hội, trong đó có khoa học và công nghệ hạt nhân, trong lĩnh việc nông nghiệp và phát triển nông thôn phục vụ mục tiêu bảo đảm an ninh lương thực và bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm. Đại sứ cám ơn IAEA đã hợp tác giúp đỡ Việt Nam trong thời gian qua trong việc thúc đẩy ứng dụng kỹ thuật hạt nhân, bảo đảm an toàn, an ninh và không phổ biến hạt nhân. Đại sứ cũng cho rằng thành tích về đột biến phóng xạ mà Việt Nam có được hôm nay không tách rời với sự ủng hộ và giúp đỡ to lớn mà IAEA đã dành cho Việt Nam trong thời gian qua. Đại sứ mong muốn tiếp tục nhận được sự ủng hộ của IAEA và khảng định cam kết của Việt Nam trong hợp tác toàn diện với IAEA về phát triển năng lượng nguyên tử vì hòa bình và bảo đảm an toàn, an ninh và không phổ biến hạt nhân.